وبلاگ

:

سلامت روانی، در واقع جنبه­ای از مفهوم کلی سلامتی است و بر کلیه روش­ها و تدابیری اطلاق می­شود که برای جلوگیری از ابتلا به بیماری­های روانی، درمـان و تـوان­بخـشی آن­هـا به­کار می­رود(هاشمی نظری،1384). در تعریف سلامت روانی مشکلی که وجود دارد این است که هنوز تعریف صحیح و قابل قبولی برای بهنجاری وجود ندارد(هاشمی نظری،1384). سازمان جهانی بهداشت در تعریف سلامتی آن را حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط نبود بیماری می­داند و بر این نکته تأکید دارد که هیچ یک از این ابعاد بر دیگری اولویت ندارد. در گـذشته در بسیاری از کشـورهای جهان، به دلیل توجه اصـلی به اولویت­های بهداشتی همچون بیماری­های عفونی و واگیردار، سلامت روان کمتر مورد توجه قرار گرفته است(گناوا،2001به نقل از هاشمی نظری). امروزه در اکثر کشورهای جهان تلاش برای صنعتی شدن هر چه بیشتر از یک سو و از سویی دیگر رشد سریع جمعیت، شهرنشینی و مهاجرت به چشم می­خورد. به دنبال این تغییرات بنیادین، روز به روز بر استرس­ها و مشکلات روانی اجتماعی جوامع افزوده شـده و جهـان شـاهد تغییرات عمـده در اپیدمیولـوژی بیماری­ها و نیازهـای بهـداشتی افراد خواهد بود. به­گـونه­ای که بیماری­های روانی، در صدر عوامل ایجادکننده ناتوانی و مرگ­های زودرس قرار می­گیرند. شیوع بالای این بیماری­ها و ناتوانی طولانی مدت و مزمن همراه آن­ها، باعث شده تا این مشکلات در تمامی جوامع به عنوان یک اولویت بهداشتی مورد توجه قرار گیرد(گناوا،2001 به نقل از هاشمی نظری). نگاهی به آمار و ارقام منتشر شده در زمینه شیوع اختلالات روانی در کشورهای مختلف جهان و ایران، اهمیت و ضرورت توجه به بهداشت روان را مشخص­تر می­نماید(هاشمی نظری،1384). طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت در سال 2002 میلادی، حدود 500 میلیون نفر در دنیا مبتلا به یکی از اختلالات روانی هـستند که حدود نیمـی از آن­ها را اختلالات خفیف روانی همچون افسردگی و اضطراب تشکیل می­دهند(گناوا،2001 به نقل از هاشمی نظری). مطالعات انجام گرفته در زمینه وضعیت سلامت روان افراد 15 سال و بالاتر در ایـران، نشان دهـنده این است که به طور متوسط ​​حدود 21 درصد افراد جامـعه از اختلالات روانی رنج می­برند و زنان نسبت به مردان از آسیب­پذیری بالاتری برخوردارند(نوربالا،1381). در بعضی از تعاریف ارائه شده در زمینه سلامت روانی، سازگاری با محیط اهمیت زیادی دارد. طبق این تعریف، شخصی که بتواند با اعضای خانواده، همکاران، همسایگان و به طور کلی اجتماع پیرامون خود خوب سازگار شود از نظر بهداشت روانی بهنجار خواهد بود(هاشمی نظری ،1384). تعـارض­ها و کشمـکش­های درونی و بیرونی خود را حـل نمـوده و در مقابل ناکامی­های اجتناب ناپذیر زندگی مقاومت خواهد داشت(هاشمی نظری،1384). اگر کسی توان انجام دادن این کارها را نداشته باشد و با محیط خود به شیوه نامناسب و دور از انتظار برخورد کند از سلامت روانی کمتری برخوردار خواهد بود. بنابراین شرط برخورداری از سلامت روانی در سطح عالی آن است که شخص بتواند در موقعیت­های دشوار انعطاف­پذیر بوده و توانایی این را داشته باشد که در هر موقعیتی تعادل روانی خود را به­دست آورد(حسینی،1380به نقل از هاشمی نظری). عوامل بسیاری باعث بر هم خوردن سلامت روانی می­شودکه از جمله آن­ها می­توان به عدم رعایت عدالت اجتماعی، فراهم نبودن فرصت­های شکوفایی برای افراد، وجود تبعیض­های غیرمنطقی و عدم ایجاد امنیت اجتماعی اشاره نمود(پورافکاری1382). استرس­های روانی عوامل دیگری هستند که می­توانند سلامت روان افراد را به خطر اندازند. بررسی­های گوناگون در جهان نشان داده­اند استرس­های روانی، برای هر فرد و سازمانی، هزینه و خسارات زیادی را به همراه دارند. در محیط­های کاری استرس موجب کاهش کارآیی، غیبت و جابجایی کارگران را موجب می­گردد و آموزش نیروی جایگزین به جای کارگرانی که به علت ابتلا به بیمـاری روانی کار خود را از دست می­دهـند، هزینه­هـای سنگینی را بر سـازمان و مـؤسسه تـحمیل می­کنند(هاشمی نظری،1384). تاکنون مطالعات متعددی در زمینه بررسی وضعیت سلامت روان در موقعیت­های مختلف انجام گرفته است. نتایج این بررسی­ها همگی مؤید این مطلب می­باشنـد که مطالعه وضعیت سلامت روان افـراد می­تـواند اطلاعـات ارزشمنـدی را در زمینه برنامه­ریزی­های آموزشی، درمان و پیشگیری از بروز اختلالات روانی در اختیار مسئولان، برنامه­ریزان و مدیران سازمان­ها و مراکز ارایه دهنده خدمات قرار دهد(هاشمی نظری،1384).

جامعه­شناسان بر این باورند كه سلامتی و بیماری روانی، صرفاً واقعیاتی زیست­شناختی و یا روانشناختی نیستند، بلكه به طور هم­زمان، دارای ابعاد و ماهیت اجتماعی نیز می­باشند. عوامل اجتماعی، همان­گونه كه می­توانند نقش مهمی در ایجاد، حفظ و ارتقاء سلامتی ایفا نمایند؛ در بروز، شیوع و تداوم بیماری نیز دارای سهمی اساسی­اند. به دیگر سخن، گرچه تردیدی نیست كه افراد در میزان آسیب­پذیری نسبت به بیماری­های روانی با یكدیگر تفاوت­های زیستی و فردی دارند، اما مسئله این است كه میزان این تفاوت­ها تحت تأثیر مـوقعیت اجتمـاعی و حـتی مـهم­تر از آن، بـرداشتی كه افـراد از آن مـوقعیت دارنـد به مـراتب بیش­تر می­شود(كوكرین، 1376). از این رو، توجه به عـوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت روان اهمیت بسیار می­یابد كه یـكی از مـهم­ترین این عـوامل، مـیزان حـمایت اجتماعـی ادراك و یا دریـافـت شـده تـوسـط افـراد می­باشد(ریاحی1389).

اكثر پژوهش­های انجام شده به بررسی ارتباط حمایت اجتماعی با سلامت روان پرداخته و تأثیرآشكار حمایت اجتماعی ادراك شده بر سلامتی و آسایش روانی را تأیید نموده­اند(كورنمان و همكاران، 2003 ). بخش اعظم این تلاش­های پژوهشی، بر این فرض متمركز شده­اند كه سطح پایین­تر حمایت اجتماعی، خطر ابتلا به نشانه­های افسردگی را افزایش می­دهد(ریاحی1389). هندرسون(1992) با انجام یك فراتحلیل، به این نتیجه رسید كه علیرغم به كارگیری مقیاس­های متفاوت برای سنجش میزان حمایت اجتماعی و افسردگی، در تمام پژوهش­های انجام شده، نتایج ثابتی راجع به اثرات مثبت حمایت اجتماعی در كاهش ابتلای به افسردگی، مشاهده شده است(ترونر ترونر،306:1999 به نقل از ریاحی1389).

نتایج پژوهش­ها نشان می­دهند كه سطوح بالاتر حمایت اجتماعی با سطوح پایین­تر افسردگی و اضطراب، مرتبط است و تصور می­شـود كه حـمایت اجتمـاعی، به عنوان سپری ضربه گیر در مقابل استرس عمل می­كند(لاندمن پیترز و همكاران، 2005 ). همچنین، بین میزان افسردگی با منابع ساختاری حمایت اجتماعی (عضویت گروهی، اندازة شبكه و پیوند قوی) رابطة معناداری وجود داشته و میزان افسردگی در گروه­های كوچك­تر، شبكه­های بزرگ­تر و در بین متأهلین، كم­تر بوده است(قدسی،1382).

عدم هماهنگی و سازگاری نقش­های زندگی و کار که پیامد اصلی آن تجربه تعارض کار-خانواده است، تعادل زیستی و روانی بدن را بر هم خواهد زد. فرون[1](2000) بیان می­کند که هم تعارض کار-خانواده و هم تعارض خانواده-کار، هر دو با بیماری­های اضطرابی و بیماری­های خلقی رابطه­ی مثبت دارد(به نقل از ابای، کاسپر، لاک وود، بوردوکس، و برینلی[2]، 2005) مطابق با مفهوم همئوستازی[3] که توسط والتر کانن[4](1935) ارائه گردید، سیستم بدنی انسان در خروج از تعادل واکنش نشان می­دهد و به منظور پاسخ به این شرایط، دچار فشار روانی می­گردد(بذرافکن1390).